ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΣΤΙΣ ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΕΣ ΧΩΡΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΣΑΡΙΤΣΑΝΗ

Πολιτικοί Πρόσφυγες από την Τσαριτσάνη στην Τασκένδη.

Η φωτογραφία είναι από μία κοινωνική εκδήλωση.

1^η σειρά(καθισμένοι): Από δεξιά: Ναυσικά Κηπουρού, Αβδελιώτης Απόστολος, Βασβανάς Δημήτρης, (? ), Θανάσης Κηπουρός.

Δίπλα στη Ναυσικά Κηπουρού όρθιος ο Βαθράκης Ζήσης.

Όρθια: Γαλάνη Κούλα. Δίπλα της από δεξιά: Γαλάνης Λάζος, Αφροδίτη Φτίκα, Δημήτρης Φτίκας, Στέργιος Πλης, Παντελής Κυρίτσης. Από αριστερά: Μπαμπλέκης Γιώργος, Ματούλας Νίκος

Οι πολιτικοί πρόσφυγες της Τσαριτσάνης ήταν μέρος εκείνου του τμήματος της ελληνικής κοινωνίας που στην «τρομερή δεκαετία 1940-1950» οδήγησε σε ήττα τη φασιστική Γερμανία,  αμφισβήτησε με την ένοπλη πάλη του την βρετανική, αμερικάνικη κυριαρχία και την υποτέλεια στην ελληνική ολιγαρχία. Τα πλήρωσαν όλα αυτά με βαρύ τίμημα διώξεων, φυλακίσεων και τριάντα ετών προσφυγιάς.

Τον Αύγουστο του 1949 έληξε ο εμφύλιος πόλεμος. Οι μαχητές του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας υποχώρησαν ζητώντας πολιτικό άσυλο στις σοσιαλιστικές χώρες. Υπολογίζεται πως το δρόμο της προσφυγιάς πήραν συνολικά 130.000 άτομα.[i]

Οι πρώτοι τους σταθμοί ήταν η Αλβανία, Βουλγαρία που εξαιτίας των εσωτερικών μεταπολεμικών προβλημάτων ήταν αδύνατον να απορροφήσουν όλους τους πολιτικούς πρόσφυγες. Έτσι μέσω αυτών των χωρών οι πολιτικοί πρόσφυγες περνούσαν στις άλλες Λαϊκές Δημοκρατίες όπως ΕΣΣΔ, Πολωνία, Τσεχοσλοβακία, Ανατολική Γερμανία, Ουγγαρία. Ο μεγαλύτερος όγκος των μαχητών του ΔΣΕ, και αυτών της Τσαριτσάνης, επιβιβάστηκαν σε πλοία με κατεύθυνση την ΕΣΣΔ. Από τους πενήντα οχτώ πολιτικούς πρόσφυγες από την Τσαριτσάνη οι τριάντα οχτώ ταξίδεψαν για την πρωτεύουσα του Ουζμπεκιστάν, την Τασκένδη.

Η νεότερη μαχήτρια που πέρασε στην πολιτική προσφυγιά ήταν η Φανή Ευαγγέλου (Αρμένη). Γεννήθηκε το 1930 και το 1949 ήταν μόλις 19 ετών. Δεκαεννέα ετών ήταν και ο Καραμήτσος Θανάσης. Ο μεγαλύτερος ήταν ο Πάπας Μήτσος. Γεννήθηκε το 1903 και το 1949 ήταν 46 ετών.

Παιδιά που γεννήθηκαν στην Ελλάδα και βρέθηκαν στην προσφυγιά ήταν τρία. Τα δύο ήταν της οικογένειας Γκιάτου και εκπατρίσθηκαν μαζί με την μητέρα τους το 1957. Ο πατέρας εκπατρίστηκε με τα μάχιμα τμήματα του ΔΣΕ το 1949.

Στην περίπτωση του Θεόδωρου Καλλίνου η μία κόρη γεννήθηκε στην Τασκένδη και η άλλη που γεννήθηκε στην Ελλάδα βρέθηκε στην Τασκένδη με τους γονείς της σε ηλικία δώδεκα ετών.

Οι γυναίκες Δέρβα-Γαλάτου Ευανθία, Γκιάτου-Μπαζακογιάννη Σταυρούλα με τα δύο της παιδιά και η Δέσποινα Χαλκιά-Μαντζώκα εκπατρίστηκαν μετά το 1949 για να συναντηθούν με τους άντρες τους.

Για εκείνους που άφησαν τις οικογένειες τους πίσω στην Ελλάδα η ζωή ήταν δραματική. Οι οικογένειες των προσφύγων στην Ελλάδα κυνηγήθηκαν, περιπλανήθηκαν και φυλακίστηκαν. Η ταπείνωση ήταν καθημερινότητα. Οι δικοί τους ήταν «συμμορίτες». Τα παιδιά τους δέχονταν κάθε είδους εκβιασμού. Για να επιζήσουν πωλούσαν τα περιουσιακά τους στοιχεία.

Όταν ο Νίκος Μόκας έφυγε πολιτικός πρόσφυγας για την Πολωνία η γυναίκα του και τα παιδιά του έμειναν στην Ελλάδα καταδιωκόμενοι πιστεύοντας πως ο πατέρας τους είχε πεθάνει. Μετά την εκκένωση του χωριού Φλάμπουρο Ελασσόνας όπου έμεναν οδηγήθηκαν στο χωριό Καλλιθέα, έπειτα στο Λυκούδι και τελικά στην Τσαριτσάνη. Η οικογένεια χωρίστηκε και περιπλανήθηκε όπως πολλές οικογένειες κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου, αλλά και τα χρόνια που τον ακολούθησαν. Όπως περιγράφει ο γιος του Θωμάς η περιπλάνηση τους διήρκεσε από το 1947 έως το 1951. Το πρώτο γράμμα που έλαβε η οικογένεια από το Νικόλαο Μόκα ήταν το 1952 [ii].

Ανάλογες δυσκολίες αντιμετώπιζε και η οικογένεια του Πάπα Δημήτρη. Ο γιος του Αντώνης Πάπας γεννημένος το 1946 επισκέφτηκε τον πατέρα του στην Τσεχοσλοβακία στα δεκαέξι του χρόνια. Ο Πάπας Δημήτρης δεν πρόλαβε να επαναπατριστεί. Πέθανε στην Τσεχοσλοβακία το 1969. [iii]

Η Σταυρούλα Γκιάτου, σύζυγος του Γκιάτου Ευάγγελου, κακοποιήθηκε το 1951 πριν εκπατρισθεί στην Τασκένδη μαζί με τα δύο μικρά παιδιά της.

ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΣΑΡΙΤΣΑΝΗ (ΠΡΩΤΗ ΓΕΝΙΑ)

ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΚΑΤΑ ΧΩΡΑ ΚΑΙ ΦΥΛΟ

Α/Α	ΧΩΡΑ	ΑΡΙΘΜΟΣ	ΑΝΔΡΕΣ	ΓΥΝΑΙΚΕΣ
1	ΕΣΣΔ	38	28	10
2	ΤΣΕΧΟΣΛΟΒΑΚΙΑ	4	4
3	ΠΟΛΩΝΙΑ	6	5	1
4	ΟΥΓΓΑΡΙΑ	2	2
5	ΡΟΥΜΑΝΙΑ	4	4
6	ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑ	2	1	1
7	ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ	1	1
8	ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΓΕΡΜΑΝΙΑ	1	1
	ΣΥΝΟΛΟ	58	46	12

ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΚΑΤΑ ΗΛΙΚΙΑ (ΠΡΩΤΗ ΓΕΝΙΑ )

ΚΑΤΩ ΤΩΝ 19 ΕΤΩΝ	2
ΑΠΟ 19-30	31
ΑΠΟ 30-40	20
ΑΝΩ ΤΩΝ 40	2
ΠΑΙΔΙΑ	3
ΣΥΝΟΛΟ	58

Η ΖΩΗ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΦΥΓΙΑ

Είναι δύσκολο να βρεθεί παροικία διασποράς που να είχε υποστεί τέτοιου είδους απομόνωση από τον τόπο της όσο οι πολιτικοί πρόσφυγες του εμφυλίου πολέμου. Οι κοινότητες των πολιτικών προσφύγων δεκαετίες ολόκληρες ήταν χώροι αγνώστου και μυστηρίου για την κοινή γνώμη της Ελλάδας. Το ελληνικό κράτος φρόντισε να δημιουργήσει συνθήκες ασφυκτικής απομόνωσης και κατάλληλο μηχανισμό προπαγάνδας περί αφελληνισμού των πολιτικών προσφύγων. Κάθε πρόσβαση ήταν αδύνατη. Η επικοινωνία με τα σπίτια και τους συγγενείς σπάνια. Η ελάχιστη αλληλογραφία μέχρι να φτάσει στα χέρια του παραλήπτη έπρεπε προηγουμένως να περάσει και να ελεγχθεί από τον κρατικό μηχανισμό. Χωρίς πρόσβαση σε ό, τι έχει να κάνει με την Ελλάδα χρειαζόταν τιτάνια προσπάθεια για να κρατηθεί ζωντανή, άρρηκτη η σύνδεση με την πατρίδα. 

Έλληνες μαθητές της 11ης πολιτείας από το 140^ο σχολείο της Τασκένδης

με τον δάσκαλο της ελληνικής γλώσσας Παπανικολάου Νικόλαο από την Τσαριτσάνη.

Από την άλλη εξίσου δύσκολα μπορεί να βρεθεί παροικία διασποράς που της προσφέρθηκαν τόσο απλόχερα τα εφόδια και η βοήθεια για τη ζωή τους στον τόπο εκπατρισμού.

Η απλόχερη βοήθεια των σοσιαλιστικών χωρών οφειλόταν πρωτίστως στο «υλικό», που ήταν αγωνιστές και οικογένειες αγωνιστών, και «έκαμε βαθιά να κατανοήσουμε τι πάει να πει διεθνής προλεταριακή αλληλεγγύη».[iv]

Η υποδοχή σε όλες τις χώρες κατά κοινή ομολογία των πολιτικών προσφύγων ήταν θερμή και καλά οργανωμένη. Ανάλογα με τις δυνατότητες της κάθε χώρας στεγάστηκαν μόνιμα ή προσωρινά σε κατάλληλα οικήματα, εξασφαλίστηκαν η ιατρική και νοσοκομειακή περίθαλψη.

Στην Τασκένδη οι πολιτικοί πρόσφυγες τακτοποιήθηκαν σε 15 οικιστικά συγκροτήματα (πολιτείες). Η έδρα του καθοδηγητικού και διοικητικού οργάνου ήταν η μεγαλύτερη, η 12^η πολιτεία. Επικεφαλής για την εγκατάσταση ήταν ο Βασίλης Μπαρτζιώτας και ο Ευάγγελος Βασβανάς από την Τσαριτσάνη που εκείνη την περίοδο ήταν μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ. [v]

Οι κυβερνήσεις των Λαϊκών Δημοκρατιών και της ΕΣΣΔ εξασφάλισαν στους πρόσφυγες τους βασικούς όρους ζωής (τροφή, ένδυση, στέγη).

Το βασικό πρόβλημα που αντιμετώπισαν οι πολιτικοί πρόσφυγες ήταν η επαγγελματική τους απασχόληση. Οι κυβερνήσεις της ΕΣΣΔ και των Λαϊκών Δημοκρατιών φρόντισαν για την εκπαίδευση και επαγγελματική ειδίκευση των προσφύγων καθώς η πλειοψηφία των μαχητών του ΔΣΕ ήταν αγροτόπαιδα και δεν είχαν ιδέα από εργοστάσια.

Η πλειονότητα των πολιτικών προσφύγων πρώτης γενιάς από την Τσαριτσάνη  είχε τελειώσει μόνο το δημοτικό. Τελείως αγράμματος ήταν μόλις ένας. Επειδή όμως στην Τσαριτσάνη λειτουργούσε Γυμνάσιο από τα τέλη του 19ου αιώνα, ένα σημαντικό ποσοστό των πολιτικών προσφύγων (περίπου 20%) είτε τελείωσε το γυμνάσιο είτε παρακολούθησε τις πρώτες τάξεις.

Ο Καλλίνος Θεόδωρος ήταν απόφοιτος της σχολής Ευελπίδων. Ο Γαλάτος Βασίλειος το 1945 έδωσε εξετάσεις και πέρασε στην Οδοντιατρική Σχολή Αθηνών. Αναγκάστηκε, όμως, να εγκαταλείψει τις σπουδές του λόγω της τρομοκρατίας. Ανάμεσα στους πολιτικούς πρόσφυγες από την Τσαριτσάνη ήταν δύο δάσκαλοι, οι Γεώργιος Καραρίζος και Νικόλαος Παπανικολάου. Και οι δύο εργάστηκαν στις σοσιαλιστικές χώρες ως δάσκαλοι της ελληνικής γλώσσας. Ο Παπανικολάου στο 140 σχολείο της 11^ης πολιτείας και ο Καραρίζος πρώτα στην Τασκένδη και αργότερα στην Βουλγαρία όπου μετεγκαταστάθηκε λόγω έλλειψης δασκάλων ελληνικής γλώσσας. Ο Παπανικολάου δεν επαναπατρίσθηκε ποτέ. Πέθανε στην ΕΣΣΔ.

Οι σύλλογοι των πολιτικών προσφύγων είχαν την ευθύνη για την επίλυση προσφυγικών προβλημάτων. Με την ανάπτυξη των Συλλόγων των Πολιτικών Προσφύγων ιδρύθηκαν προσφυγικές χορωδίες, ορχήστρες, ποδοσφαιρικές ομάδες. Άρχισαν να λειτουργούν λέσχες με πλούσιες βιβλιοθήκες, η εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας εντάχθηκε στα σχολεία. Οι ίδιοι οι κάτοικοι των σοσιαλιστικών χωρών μεταπολεμικά αντιμετώπιζαν έντονο στεγαστικό πρόβλημα. Παρόλα αυτά για τους πολιτικούς πρόσφυγες δόθηκε άμεση λύση στο πρόβλημα. Την δεκαετία του 1950 στις πολιτείες της Τασκένδης χτίστηκαν πάνω από 100 πολυκατοικίες.[vi] Αργότερα τους δόθηκαν και μεγαλύτερα διαμερίσματα.

Από το 1949 άρχισε η έκδοση των εφημερίδων με έξοδα εκτύπωσης και κυκλοφορίας από τις χώρες υποδοχής.

Στους κύριους άξονες συμπεριελάμβαναν τη δουλειά στα εργοστάσια και τα σοβχόζ, την τεχνική ειδίκευση, την επαγγελματική μόρφωση, την ιδεολογική και κομματικό-πολιτική διαπαιδαγώγηση. Ο σκοπός αυτής της προσπάθειας «είχε σκοπό το καλό της Ελλάδας».[vii]

Πέντε πολιτικοί πρόσφυγες από την Τσαριτσάνη οι: Καλλίνος Θεόδωρος (Αμάρμπεης), Κώστας Κηπουρός (Μετσοβίτης), Κώστας Κηπουρός (Μαλέτσικος), Νίκος Ματούλας (Αντύπας), Δημήτρης Φτίκας (Καπετανάκης) παρακολούθησαν τη στρατιωτική Σχολή της Φεργκάνα και κατόπιν δούλεψαν στην παραγωγή.

Ως καθηγητής ιατρικής στο Πανεπιστήμιο του Κιέβου εργάστηκε ο Δημήτρης Γκιάτος.[viii] Ο Κώστας Κηπουρός (Μετσοβίτης) εργάστηκε σε σχολείο ως καθηγητής στο μάθημα τρούντ (εργασία). Μετά την αποφοίτησή τους από τα Πανεπιστήμια στις Λαϊκές Δημοκρατίες ως μηχανικοί σε εργοστάσια, οικοδομές και ερευνητικά κέντρα εργάστηκαν οι: Γκιάτος Κωνσταντίνος [ix], Φτίκας Δημήτρης, Δέρβας Αντώνης, Καλλίνος Θεόδωρος.

Στο εργοστάσιο αεροπορίας(αβιατσιόνηι ζαβόντ) της Τασκένδης εργάστηκαν οι: Αβδελιώτης Απόστολος, Γαλάνης Λάζαρος, Γαλάνη-Μουστούλη Φανή. Στο εργοστάσιο Τασσελμας εργάστηκαν οι: Χαλκιά-Αγραφιώτη Δέσποινα, Χαλκιάς Απόστολος, Γκιάτος Ευάγγελος, Βασβανάς Δημήτριος[x].Σε διάφορα εργοστάσια όπως χημικών, κλωστοϋφαντουργίας, πολεμικών συστημάτων κλπ, εργάστηκαν οι: Χήρα-Αγραφιώτη Φανή, Σαπουνάς Σωτήρης, Πετρούλη Μαρίκα, Πετρούλης Θωμάς και άλλοι.

Στις οικοδομές εργάστηκαν οι: Ευαγγέλου-Αρμένη Φανή, Μανίκας Ζήσης, Ματούλας Νίκος, Πλης Στέργιος, Μόκας Νικόλαος (ως οξυγονοκολλητής και υδραυλικός), Δραχαλίβας Στέργιος και άλλοι.

Με Κομματικές δουλειές και σε συλλόγους πολιτικών προσφύγων ήταν απασχολημένοι οι: Βασβανάς Ευάγγελος, Πάπας Μήτσος, Γαλάτος Βασίλειος, Κηπουρός Κωνσταντίνος, Κουτσομάρκος Γεώργιος. Ο Δημήτρης Κηπουρός εργάστηκε ως δημοσιογράφος στο ραδιοφωνικό σταθμό των προσφύγων «Φωνή της αλήθειας».

Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΓΕΝΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ

Στην αναγκαστική προσφυγιά το σκηνικό στην κοινότητα των πολιτικών προσφύγων προοδευτικά άλλαζε, οι δυσκολίες ξεπεράστηκαν τα χρόνια περνούσαν «με τη σκέψη σε σένα πατρίδα». Η ζωή στις κοινότητες οργανώθηκε στις νέες συνθήκες. Νέοι παράγοντες, όπως οι γάμοι και η γέννηση των παιδιών, συνετέλεσαν στις μεταβολές και αναγκαστικές προσαρμογές. Φυσική συνέπεια με τα χρόνια τα παιδιά των προσφυγών είναι να θεωρούν τις χώρες αυτές ιδιαίτερη πατρίδα.

Η Γαλάνη Κούλα, καθηγήτρια της ελληνικής γλώσσας εκτιμάει πως:«..Ούτε σε 100 χρόνια δε θα φθάσουμε το επίπεδο της Σοβιετικής Ένωσης στην παιδεία.. Είχε πολύ υψηλό βαθμό... Εγώ σπούδασα Ρώσικη Φιλολογία και Ελληνική...»[xi]

Ο Κώστας Αγραφιώτης, ο οποίος μεγάλωσε στη Σοβιετική Ένωση, θεωρεί πως είχε την εύνοια της τύχης: «Η ζωή μας εκεί έσταζε μέλι. Όνειρο, παράδεισος… Ήταν όλα εξασφαλισμένα από το κράτος απ’ την ώρα που θα γεννηθείς ώσπου να πεθάνεις».[xii]      

Ο Μυσίρας Πέτρος «στενοχωρήθηκε πολύ» με τον επαναπατρισμό: «Η ζωή ωραία ήταν, δε μας έλειπε και τίποτα, δεν υπήρχε άγχος, προβλήματα. Πολύ ωραία ήταν. Κι όταν ήρθαμε εδώ στενοχωρήθηκα πολύ… »[xiii]

ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΚΑΤΑ ΧΩΡΑ ΚΑΙ ΦΥΛΟ

Α/Α	ΧΩΡΑ	ΑΡΙΘΜΟΣ	ΑΝΔΡΕΣ	ΓΥΝΑΙΚΕΣ
1	ΕΣΣΔ	40	25	15
2	ΤΣΕΧΟΣΛΟΒΑΚΙΑ	5	3	2
3	ΠΟΛΩΝΙΑ	7	6	1
4	ΟΥΓΓΑΡΙΑ	4	2	2
5	ΡΟΥΜΑΝΙΑ	4	3	1
6	ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑ	1		1
7	ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ	2	1	1
8	ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΓΕΡΜΑΝΙΑ	1	1
	ΣΥΝΟΛΟ	64	41	23

ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΜΕ ΕΠΙΠΕΔΟ ΜΟΡΦΩΣΗΣ (ΔΕΥΤΕΡΗ ΓΕΝΙΑ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ)

Α/Α	ΕΠΙΠΕΔΟ ΜΟΡΦΩΣΗΣ	ΑΡΙΘΜΟΣ
1	ΔΗΜΟΤΙΚΟ[xiv]	2
2	ΜΕΣΗ	13
3	ΑΝΩΤΕΡΑ	14
4	ΑΝΩΤΑΤΗ	32
5	ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΟ	2

ΓΙΑΤΡΟΙ/ΦΑΡΜΑΚΟΠΟΙΟΙ	8
ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΟΙ,ΧΗΜΙΚΟΙ,ΝΑΥΠΗΓΟΙ	7
ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ/ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΙ	4
ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΙ/ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ	7
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΕΣ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ	2
ΜΟΥΣΙΚΟΙ	1
ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΙ	1
ΔΙΑΦΟΡΟΙ	2

Η Πατρίδα τους όμως η Ελλάδα δεν τους «ξέχασε». Φρόντιζε με διάφορες ενέργειες να αποκλεισθεί στο εξωτερικό σημαντικός αριθμός πολιτικών και ιδεολογικών αντιπάλων, να ενισχυθεί και να αναζωπυρωθεί ο διχασμός του ελληνικού λαού. Έτσι με 136 Βασιλικά διατάγματα αφαίρεσαν την ελληνική ιθαγένεια από 22.266 Έλληνες πολιτικούς πρόσφυγες, άνδρες, γυναίκες και παιδιά με το αιτιολογικό της δήθεν «αντεθνικής δράσεως εις το στο εξωτερικόν ».[xv]

Με την κατάρρευση της δικτατορίας στις 24 Ιουλίου 1974 οι πολιτικοί πρόσφυγες ήλπισαν πως έφτασε ο καιρός να γίνει πράξη το όνειρο της επιστροφής στην Ελλάδα. Οι ελπίδες και οι δικαιολογημένες προσδοκίες ενισχύονταν και από τις αλλεπάλληλες δηλώσεις του τότε πρωθυπουργού Κ. Καραμανλή για «δημοκρατία και ισοπολιτεία δι’ όλους τους Έλληνες», για «εθνική ομοψυχία». Μα και αυτή τη φορά οι προσδοκίες δεν επαληθεύτηκαν.[xvi]

Έτσι έως και το 1982 συνεχιζόταν η τακτική μεμονωμένου με αίτηση Επαναπατρισμού. Το 1982, επί κυβέρνησης ΠΑΣΟΚ ψηφίστηκε τελικά ο νόμος για τον επαναπατρισμό, αλλά όχι για όλους καθώς με τον όρο "Έλληνες το γένος" αποκλείστηκε σχεδόν το 1/4 των πολιτικών προσφύγων.[xvii]

Οι 11 Πολιτικοί Πρόσφυγες της Τσαριτσάνης επέστρεψαν πριν την χούντα. Δεν επαναπατρίστηκαν από την πρώτη γενιά λόγω θανάτου 11 (18%). Δεν επαναπατρίσθηκαν για άλλους λόγους (μικτοί γάμοι) 3 (5%). Μέσος όρος παραμονής στις σοσιαλιστικές χώρες πάνω από 25 έτη.

Από τους 44 πολιτικούς πρόσφυγες Τσαριτσάνης πρώτης γενιάς που επαναπατρίσθηκαν οι περισσότεροι προτίμησαν να εγκατασταθούν στην γενέτειρα τους ή στις γύρω περιοχές.

Οι πολιτικοί πρόσφυγες της Τσαριτσάνης στην προσφυγιά γνώρισαν ένα άλλο πολιτικοοικονομικό σύστημα και θεωρούν πως έχουν «μέτρο σύγκρισης των δύο συστημάτων». Η εμπειρία από τη ζωή τους στις σοσιαλιστικές χώρες τους επέτρεψε να λειτουργήσουν ως μάρτυρες μιας καθημερινής πρακτικής του σοσιαλιστικού τρόπου παραγωγής και ως υποστηρικτές του σοσιαλισμού που γνώρισαν.

Οι πρόσφυγες δεύτερης γενιάς είχαν τα καλύτερα συστατικά για την ανατροφή τους. Από τη μία οι γονείς τους, το πιο ζωντανό κομμάτι της ελληνικής ιστορίας, από την άλλη η πραγματικότητα που βίωναν στις σοσιαλιστικές δημοκρατίες. Με τη μόρφωση και τα βιώματά τους διαμόρφωσαν ιδεολογική πολιτική συνείδηση παράλληλα με την εθνική ελληνική.

Πολλοί θεωρούν την ιστορία των πολιτικών προσφύγων, ιστορία των «διπλά ηττημένων» του ελληνικού Εμφυλίου, αφού την ήττα τους στο ελληνικό έδαφος ακολούθησε η δήθεν κατάρρευση των οραμάτων τους για έναν καλύτερο κόσμο και η πραγματικότητα που βίωσαν στις σοσιαλιστικές χώρες. Οι ίδιοι δεν θεωρούν τον εαυτό τους ηττημένο και επιμένουν να υπερασπίζονται την ιστορία τους.

Δεν άλλαξαν χαράκωμα και έμειναν αδιάλλακτοι ακόμα και μετά τις ανατροπές στις σοσιαλιστικές χώρες. Τις πικρές απογοητεύσεις από τις ανατροπές στις σοσιαλιστικές χώρες και τα αρνητικά φαινόμενα που τις ακολούθησαν δεν τις έλυσαν με τη σιωπή και αποχή. Οι πολιτικοί πρόσφυγες από την Τσαριτσάνη με τον επαναπατρισμό τους επέστρεψαν στην ιστορία του ταξικού αγώνα που δεν ολοκλήρωσαν. Οι Έλληνες πολιτικοί πρόσφυγες του εμφυλίου έχουν πολλά να θυμηθούν και να διηγηθούν. Νοσταλγούν και τα χρόνια της «αγωνιστικής προσφοράς» τους στην Ελλάδα, αλλά και τα «πιο ευτυχισμένα χρόνια της ζωής τους στις σοσιαλιστικές χώρες ».

---

[i]Σουλτανιά Κατερίνα Χ, Η αποκατάσταση των Ελλήνων επαναπατρισθέντων Πολιτικών Προσφύγων, Πρόγραμμα ερευνών αποδημίας- παλιννόστησης του ελληνικού πληθυσμού, Ομάδα Επεξεργασίας θεμάτων κοινωνικής πολιτικής, Γ.Γ.Α.Ε, Αθήνα Νοέμβριος 1984-1985, σ. 10

[ii] Συνέντευξη με το Μόκα Θωμά, Τσαριτσάνη, 22 Ιουλίου 2009

[iii] Συνέντευξη με τον Πάπα Αντώνη, Τσαριτσάνη, 3 Μαΐου 2009

[iv] Σακελλαρίδη Β., «Ομιλία πάνω στο 2^ο θέμα»,στο Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ, Η 3^η Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ. 10-14 Οκτώβρη 1950. Εισηγήσεις-Λόγοι-Αποφάσεις, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2010, σ.475-478

[v] Κατσής Δημήτρης, Τεράστια συμβολή των Ελλήνων πολιτικών προσφύγων στην οικοδόμηση του σοσιαλισμού  στο Ουζμπεκιστάν, Αθήνα 1988, σ. 15

[vi] Σύρος Γεώργιος, Η ζωή μας στην πολιτική προσφυγιά (Μόρφωση-τεχνική κατάρτιση-επιστημονική πρόοδος των πολιτικών προσφύγων στη Σοβιετική Ένωση), ό.π, σ. 23

[vii] Μπαρτζιώτας Βασίλης,  «Εισήγηση (πάνω στο 2^ο θέμα της 3^ης Συνδιάσκεψης του ΚΚΕ)- Η κατάσταση και τα προβλήματα των πολιτικών προσφύγων στις Λαϊκές Δημοκρατίες», Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ, Η 3^η Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ. 10-14 Οκτώβρη 1950. Εισηγήσεις-Λόγοι-Αποφάσεις, ό.π.,σ.387

[viii] Τα βραβεία που πήρε ως επιστήμονας ήταν πολλά. Μία από τις βραβεύσεις ήταν για την πρόταση να χρησιμοποιήσουν στον πόλεμο του Αφγανιστάν μία δική του μέθοδο που διέκοπτε την εξωτερική αιμορραγία .Η θνησιμότητα των στρατιωτών από τέτοιες αιμορραγίες έπεσε στο 3% από το 25%.Άλλη βράβευση αφορούσε τα συρραπτικά μηχανήματα μιας χρήσης που κατά τη διάρκεια του χειρουργείου, με μία κίνηση γινόταν σύρραψη αορτής. Τη μέθοδο αυτή την εφάρμοσε μαζί μ’ ένα φυσικό σε εργοστάσιο(πατέντα).Συνέντευξη με το Γκιάτο Δημήτριο, Αθήνα, 6 Απριλίου 2009

[ix]Ο Γκιάτος Κωνσταντίνος είχε τελειώσει το σχολείο και το πανεπιστήμιο με κόκκινο απολυτήριο. Το κόκκινο απολυτήριο δινόταν σε αποφοίτους σε εξαιρετικές περιπτώσεις όταν σε όλα τα μαθήματα για όλα τα χρόνια οι βαθμοί ήταν άριστα. Συνέντευξη με το Γκιάτο Δημήτριο, Αθήνα, 6 Απριλίου 2009

[x] Ο Δημήτριος Βασβανάς βραβεύτηκε ως ουντάρνικ τρουντά (πρωτοπόρος εργάτης) για τη δουλειά του στο τασσελμάς. 

[xi] Συνέντευξη με την Γαλάνη Κούλα, Λάρισα, 13 Αυγούστου 2009

[xii] Συνέντευξη με τον Αγραφιώτη Κώστα, Λάρισα, 26 Αυγούστου 2009

[xiii] Συνέντευξη με τον Μυσίρα Πέτρο, Τσαριτσάνη, 23 Αυγούστου 2009

[xiv]Όσοι πολιτικοί πρόσφυγες επέστρεψαν πριν την δικτατορία δε μπόρεσαν να προσφέρουν στα παιδιά τους την ανάλογη μόρφωση.

[xv] Σουλτανιά Κατερίνα Χ., Η αποκατάσταση των Ελλήνων επαναπατρισθέντων Πολιτικών Προσφύγων, Πρόγραμμα ερευνών αποδημίας- παλιννόστησης του ελληνικού πληθυσμού, ό.π, σ. 69-77

[xvi] Στο ίδιο, σ.33

[xvii] Στο ίδιο, σ. 1

Σύμφωνα με τον νόμο «Έλληνες πολιτικοί πρόσφυγες– οι Έλληνες του γένους (ομογενείς ή υπήκοοι που κατά την διάρκεια εμφυλίου πολέμου από 1-1-1946 έως 31-12-1949 και εξ αιτίας του κατέφευγαν στην αλλοδαπή ως πολιτικοί πρόσφυγες έστω και εάν αποστερήθηκαν ελληνικής ιθαγένειας ».[xvii]

ΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: Φιλιώ Τόλια

ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ στην εφημερίδα "ΤΣΑΡΙΤΣΑΝΗ", φύλλο 126- ΜΑΡΤΗΣ 2013