Ημερολόγια Συλλόγων : Λαϊκά έντυπα που παράγουν υπεραξία

          Είθισται παραμονές ή αρχές κάθε νέου έτους να εφοδιαζόμαστε με ένα ημερολόγιο (τοίχου, επιτραπέζιο ή agenda), ώστε να μπορούμε να προγραμματίσουμε για τη χρονιά που ανοίγεται μπροστά μας εργασίες, ψυχαγωγία, διακοπές, αγορές, επισκέψεις, εκδρομές κ.ά., να σχεδιάσουμε και να υλοποιήσουμε ό,τι έχουμε κατά νου στο διάστημα του ενιαυτού. Αυτό το ‘εργαλείο’ οργάνωσης του βίου μας το έχουν ‘ανακαλύψει’ εδώ και αρκετά χρόνια οι διάφοροι πολιτιστικοί, εθν(ικ)οτοπικοί σύλλογοι και με τον τρόπο τους το αξιοποιούν τόσο για την ενίσχυση των οικονομικών τους όσο και για την προβολή και προώθηση του επιτελούμενου έργου τους. Ωστόσο, κάθε φορά, η προσπάθεια έκδοσης και διανομής ενός ημερολογίου από πλευράς κάποιου συλλόγου αποφέρει οφέλη ασυγκρίτως μεγαλύτερα από τα προαναφερθέντα προφανή και μετρήσιμα.

          Αφορμώμενος από την παραλαβή του Ημερολογίου του 2015 από τον Μορφωτικό Σύλλογο Τσαριτσάνης (ΜΣΤ) -για το οποίο, παρεμπιπτόντως, ευχαριστώ τα μέλη του ΔΣ που με θυμούνται και μου το αποστέλλουν-, θα προσπαθήσω να δώσω μια επιπλέον διάσταση του λαϊκού αυτού αντικειμένου, το οποίο, κρεμασμένο στον τοίχο ή τοποθετημένο σε κάποιο έπιπλο του σπιτιού, ‘παρακολουθεί’ σιωπηρά την εξέλιξη της ζωής των ενοίκων, αποτελώντας σταθερή παράμετρο αναφοράς των δραστηριοτήτων της.

         Το Ημερολόγιο στις μέρες μας αποτελεί απαραίτητο παρελκόμενο (accesoire) του αστού, ο οποίος μετρά τον χρόνο γραμμικά (παριστάνεται με μια ευθεία που έχει φορά από αριστερά προς τα δεξιά), σε αντίθεση με τον παλιό αγρότη-χωρικό, για τον οποίο ο χρόνος έκανε ετήσιους κύκλους (βάσει των αγροτικών ασχολιών και των γιορτών). Από τη στιγμή που κυριάρχησε ο αστικός τρόπος ζωής το Ημερολόγιο έγινε ένας οργανωτής του καθημερινού μας γίγνεσθαι, εντός του οποίου οι ημεροδείκτες χρονοθετούν, εκτός από τις σχεδιαζόμενες ενέργειες, και αναμνηστικά συμβάντα (επετείους, γενέθλια, μνημόσυνα, ιωβηλαία), λειτουργώντας όπως η a la journal τηλεοπτική εκπομπή «Σαν σήμερα», όπου μνημονεύονται γεγονότα της αυτής ημέρας σε βάθος δεκαετιών ή και αιώνων. Στόχος, όμως, του παρόντος άρθρου δεν είναι να ασχοληθεί με το αχανές θέμα της σχέσης του ανθρώπου με τον χρόνο ούτε με το πώς αυτός γίνεται διαχειρίσιμος και κατανέμεται, προσώρας προέχει η σημασία τού Ημερολογίου για την κοινότητα, της οποίας ένας σύλλογος αποφασίζει να το εκδώσει.

         Στην Τσαριτσάνη, τουλάχιστον την τελευταία δεκαετία, εκδίδονται ημερολόγια από τους περισσότερους πολιτιστικούς φορείς. Αναφέρω, παραδειγματικά, όσους έχουν κυκλοφορήσει κάποιο τέτοιο έντυπό τους και έχει βρεθεί στο αρχείο μου : ΜΣΤ, Ποδοσφαιρική Ομάδα ‘Οικονόμος’, Σύλλογος Γυναικών Τσαριτσάνης, Ιερός Ναός Κοιμήσεως Θεοτόκου. Από τους τρεις τελευταίους φορείς δεν διαθέτω ικανό δείγμα ημερολογίων ώστε να έχω ολοκληρωμένη άποψη, παρόλο που ακόμη και για ένα μοναδικό κομμάτι θα μπορούσαν να γραφούν αρκετά, π.χ. από την έκδοση του Α.Ο. Τσαριτσάνης ‘Οικονόμος’ του 2005, στην οποία υπάρχουν συνθέσεις της ποδοσφαιρικής ομάδας περασμένων δεκαετιών, θα μπορούσε κανείς να αντλήσει άφθονο υλικό για την χαμένη αξία του ερασιτεχνικού αθλητισμού.

         Εκτός όμως από μεμονωμένα ‘κομμάτια’, διατηρώ σε ξεχωριστό φάκελο σκόρπια φύλλα ημερολογίων του ΜΣΤ από τις δυο δεκαετίες του περασμένου αιώνα (20ού) και ανελλιπή τη σειρά τους στον 21^ο αιώνα. Αυτό που με παρώθησε  να κρατήσω αρχικά το φωτογραφικό υλικό τους και κατόπιν αυτούσια την έκδοση ήταν αφενός ο θαυμασμός για την πολιτισμική και φυσική ομορφιά της γενέτειρας μαζί με την διαπίστωση ότι χρόνο με τον χρόνο η εξέλιξη φαίνεται να προσπερνά αδιάφορα αυτό το κάλλος αφετέρου η παντελής έλλειψη κάποιου λευκώματος που να το αποτυπώνει.

         Τα κατά καιρούς εκδιδόμενα ημερολόγια του ΜΣΤ έχουν ως επίκεντρό τους φωτογραφίες με χαρακτηριστικά μέρη του χωριού και λιγότερο δραστηριότητες των κατοίκων. Τη γραμμή αυτή χάραξε από τα πρώτα χρόνια ο Ηρακλής Αδαμούλας, πρόεδρος του Συλλόγου στη δεκαετία του 1990, ερασιτέχνης αρχικά και επαγγελματίας στη συνέχεια φωτογράφος, ο οποίος άφησε παρακαταθήκη το φωτογραφικό του αρχείο. Ατυχώς, οι εικόνες δεν συνοδεύονται από κάποια σχετικά κείμενα ή σχολιασμούς, ενώ σε πολλές περιπτώσεις απουσιάζει και ο στοιχειώδης υπομνηματισμός τους. Τα φωτογραφικά θέματα που αποτυπώνονται στα φύλλα τής περιόδου έως το 2000 αφορούν τις εξής κατηγορίες :

Α. Χαρακτηριστικά σημεία του χωριού : α. η Βρύση στην Παναγία, β. το Δημοτικό Σχολείο, γ. η δημοσιά (στην έξοδο του χωριού), δ. το σοκάκι έξω απ’ το αρχοντικό Ντιμπλά, ε. ο μισογκρεμισμένος Πύργος Ραματά, στ. η Κεντρική Γέφυρα (παλιά), ζ. το μνημείο Εθνικής Αντίστασης (πλατεία), η. το σιντριβάνι και το γλυπτό του (πλατεία), θ. Πλατεία και Γέφυρα (ανακαινισμένες), ι. Πύργος Μάμτζιου, κ. Οικονόμειος Σχολή.

Β. Χαρακτηριστικά του τοπίου : α. η Τσιούκα  (Μενεξές), β. χιονισμένη άποψη του χωριού (μια παλιά ασπρόμαυρη με τα μαγαζιά στη ‘γιδούρα’ και μια νεότερη), γ. η Βρύση στον Άγιο Αθανάσιο, δ. ο Αη Λιας χιονισμένος, ε. Πανόραμα χωριού.

Γ. Εκκλησίες και μοναστήρια : α. Ι.Ν. Ταξιαρχών – Αη Ταξιάρχης (εξωτερικά) β. το τέμπλο των Αγίων Αποστόλων (παρεκκλήσι Αγίων Αναργύρων), γ. Βαλέτσικο (πριν την επέμβαση), δ. είσοδος Αγίου Αθανασίου, ε. Ι.Ν. Αγίου Νικολάου (εξωτερική όψη), στ. Αη Λιας κ΄ Πύργος Μάμτζιου, ζ. Ι.Ν. Παναγίας και ρολόι καμπαναριού, η. Ι.Ν. Αγίου Παντελεήμονος (εξωτερικά), θ. παρεκκλήσι Αγίου Αντωνίου (εξωτερικά), ι. Αγια-Σωτήρα, ‘το Μετέωρο’.

Δ. Δραστηριότητες κατοίκων : α. αποστακτήριο τσίπουρου, β. αποκριάτικο γαϊτανάκι στη δημοσιά (ασπρόμαυρη)

         Με την είσοδο του νέου αιώνα (21^ου) τα Ημερολόγια γίνονται λιτά. Στην πλειονότητά τους περιλαμβάνουν μια πλαισιωτική των φύλλων φωτογραφία. Εξαίρεση οι εκδόσεις του 2005 (με σπάνιες ασπρόμαυρες φωτογραφίες της παλιάς Τσαριτσάνης, σε επιμέλεια των Ιωάννη Λουτριώτη και Χρήστου Τσοπανάκου), του 2008 (με 4 σπάνιες ασπρόμαυρες αποτυπώσεις της προπολεμικής Τσαριτσάνης), του 2009 (με 5 έγχρωμες από τα τέλη της δεκαετίας του 1970), του 2011 (με 3 ασπρόμαυρες από τη δεκαετία του 1970). Το Ημερολόγιο του 2010 ήταν αφιερωμένο  στη δημιουργία του Λαογραφικού Μουσείου και της Δανειστικής Βιβλιοθήκης.

         Η ανάρτηση στον τοίχο ενός σπιτιού ή ενός καταστήματος του ημερολογίου ενός Συλλόγου διερμηνεύει όχι απλά την αποδοχή της κοινοτικής ταυτότητας μα και την ανάγκη προβολής της μέσα στον περιρρέοντα πολιτισμικό κυκεώνα [ως ηλεκτρονικό ανάλογο αυτής της δήλωσης προτίμησης θα μπορούσαν να θεωρηθούν οι δηλώσεις ευαρέσκειας (likes) των παρακολουθητών (followers) μιας ιστοσελίδας ή ενός blog]. Στα δεκάδες μέρη διασποράς του τσαριτσανιωτισμού, τόσο εντός της Ελλάδας όσο και στο εξωτερικό (Ευρώπη, Αμερική, Αυστραλία κ.α.), σε χώρους όπου εγκαταβιούν Τσαριτσανιώτες, το Ημερολόγιο του Συλλόγου είναι το σήμα κατατεθέν της καταγωγής τους, το έντυπο που τους συνδέει νοερά με τον τόπο τους και τους προκαλεί απερίγραπτα συναισθήματα, τα οποία συνιστούν τη βάση (επανα)σύνδεσης με συμπατριώτες σε διαφορετικό χρονοχώρο : Αντικρίζοντας καθημερινά τις εικόνες του Ημερολογίου από το φυσικό και δομημένο περιβάλλον του χωριού, απ’ το παρελθόν και το παρόν του, ο ξενιτεμένος αναπολεί τα χρόνια που έζησε εκεί, τις παιδικές και νεανικές εμπειρίες, τα πρόσωπα και τις σχέσεις στην αυθεντικότητά τους ‒εξιδανικευμένα ίσως, πάντα όμως σε μια ποιοτική διάσταση.

         Διαβάζοντας στους ημεροδείκτες τις γιορτές και τις σκόλες, ο τσαριτσανιώτης μέτοικος ανακαλεί στη μνήμη του (για τις νεότερες γενιές τη λειτουργία αυτή αναλαμβάνουν να επιτελέσουν οι αφηγήσεις των πρεσβύτερων) την εθιμική και τελετουργική ζωή του τόπου του, τον κοινωνικό και θρησκευτικό βίο της ενορίας που ανήκε, τους μαχαλάδες, τα σπίτια, τις κρήνες, τα σοκάκια, τις ασχολίες των κατοίκων, τις μορφές των μπαρμπάδων και των τσεμπεροφόρων γιαγιάδων, τα καπνά, τ’ αμπέλια, τα πανηγύρια.

         Οι θύμησες που αναβλύζουν από τα βιώματα των παλιών και μεταλαμπαδεύονται στους νέους φουντώνουν το νόστο και τη λαχτάρα για την γενέτειρα, διατηρώντας την στην συλλογική συνείδηση ακμαία και κραταιά, έμπνευση, έγνοια και καμάρι, γνωρίσματα αναγκαία για να επιζήσει και να προκόψει η κοινότητα. 

                                                                          Αναγνώστης Ευαγγ.  Παπακυπαρίσσης