Μορφωτικός Σύλλογος Τσαριτσάνης: Η ΠΑΤΡΙΔΑ ΤΟΥ IΩΣΗΦ ΤΩΝ ΡΩΓΩΝ

(ΤΣΑΡΙΤΣΑΝΙΩΤΗΣ ΚΑΙ ΟΧΙ ΑΜΠΕΛΑΚΙΩΤΗΣ Ο ΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΤΩΝ ΕΛΕΥΘΕΡΩΝ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΩΝ)

του Κώστα Σπανού

εκδότη του «Θεσσαλικού Ημερολογίου»

Ετοιμάζοντας για έκδοση ένα χειρόγραφο (πρόθεση) της Μονής Αναλήψεως της Ελασσονας, στάθηκα με ιδιαίτερο ενδιαφέρον στο πρόσωπο του γραφέα Ιωσήφ, διότι από τη μελέτη του χειρογράφου διαπίστωσα ότι ο γραφέας είναι ο μετέπειτα Ιωσήφ των Ρωγών, για τον οποίο έχουν γράψει πολλοί, αντιγράφοντας ο επόμενος τον προηγούμενο, με πολλές παλινδρομήσεις, πότε αναφέροντάς τον ως Τσαριτσανιώτη και πότε ως Αμπελακιώτη, με αποτέλεσμα οι Αμπελακιώτες να τον τιμήσουν ως πατριώτη τους με μία προτομή.

Η δημοσίευση του χειρογράφου του στο Θεσσαλικό Ημερολόγιο,[1] προσδιόρισε επακριβώς την γενέτειρα του σπουδαίου κληρικού και πατριώτη Ιωσήφ των Ρωγών. Πρόκειται για την Τσαριτσάνη, χωρίς καμία αμφισβήτηση, αφού το δηλώνει ο ίδιος.

Όπως σημείωσε ο Ιωσήφ, σε μία σελίδα της πρόθεσης, οι προγενέστεροι μοναχοί της Ανάληψης είχαν καταχωρίσει τα ονόματα των αφιερωτών της περιόδου 1725-1803. Προφανώς, λόγω της πολυετούς χρήσης, η πρόθεση αυτή είχε φθαρεί πολύ και ο Ιωσήφ αποφάσισε να μεταφέρει τα ονόματα των αφιερωτών σε μία νέα πρόθεση το 1803. Η εν λόγω σημείωση έχει ως εξής:

«Τέλος: μέχρι τοῦδε ἐγράφησαν τά ὀνόματα τῆς παλαιᾶς πλάκας παῥῤησίας καί προθέσεως ἀπό τοῦ 1725^ου: ἔτους μέχρι τοῦ: 1803: ὅσα δέ μέλλουν νά γραφοῦν εἰς τό ἑξῆς θέλει γραφοῦν ἔμπροσθεν. –

ἔξω ἀπό τά ὀνόματα τῶν πατέρων ἅτινα καταγραφήσονται εἰς τό πρῶτον φῦλλον κατά συνέχειαν μέ τά παλαιά. οὕτως ἔδοξέ μοι τῷ ταπεινῷ ἡγουμένῳ Ἰωσήφ τῷ κοσμήσαντι ἅμα καί ἀντιγράψαντι πρό χρόνων ἤδη τήν δέλτον ταύτην, πρό τῆς σχολαρχίας καί ἡγουμενίας μου».

Ο Ιωσήφ, αφού αποπεράτωσε την αντιγραφή των ονομάτων στη νέα πρόθεση, θέλησε να αφήσει την ταυτότητά του, σε ανάμνηση των μεταγενεστέρων, λες και προαισθανόταν ότι θα εγερθεί ζήτημα με το όνομα της γενέτειράς του. Στη σελίδα, λοιπόν, 81 έγραψε ένα ποιηματάκι, ένα τετράστιχο, με ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία, ένδειξη ότι ήταν γνώστης του ποιητικού δεκαπεντασυλλάβου, από σχετικά διαβάσματά του.

«ὦ βίβλος καλοστόλιστη, καλῶς κεκοσμημένη,

ποῖος ἔτζι σ’ ἐστόλισε, σ’ ἔκαμε ζηλευμένη;

ὁ Ἰωσήφ μ’ ἐστόλισεν, Ἱερομόναχός τις

ἐκ τῆςδε ξένε τῆς μονῆς ἦν καί τζαριτζανιώτης».

Δεν μπορεί, λοιπόν, κανείς να αμφισβητήσει τα λόγια του Ιωσήφ. Κι όμως, ήδη από τον προηγούμενο αιώνα, διάφοροι έγραψαν ποικίλα: ήταν Αμπελακιώτης που σπούδασε κοντά στον παπα-Πολυζώη και μετά ήρθε στην Τσαριτσάνη και παρακολούθησε μαθήματα κοντά στον Κων. Κούμα· ήταν Τσαριτσανιώτης που σπούδασε στη Σχολή των Αμπελακίων· άλλοι δεν θέλουν να ασχοληθούν με τη γενέτειρά του, καθώς δεν είχε ξεκαθαρίσει το όνομά της.

Όσοι αναφέρθηκαν στον Ιωσήφ των Ρωγών, δεν σκέφτηκαν να ιδούν το αρχείο του Κων. Οικονόμου, ο οποίος, ως Θεσσαλός, θα μπορούσε να τους παράσχει κάποια πληροφορία, σχετική με τον Ιωσήφ. Αν το είχαν ιδεί, θα πληροφορούνταν αρκετά γι’ αυτόν, τα οποία περιλαμβάνονται στο παρακάτω σημείωμα, το οποίο είχε την καλοσύνη να μου στείλει η διευθύντρια του ΚΕΜΝΕ της Ακαδημίας και δημοσίευσα στη μελέτη μου. Το σημείωμα αυτό, έχει ως εξής:

«Ὁ Ῥωγῶν Ἰωσήφ

Ἰωσήφ ἐπίσκοπος Ῥωγῶν ἐγεννήθη ἐν Τσαριτσάνῃ τῆς Θεσσαλίας τῷ 1780 ἐκ γονέων ἐναρέτων, πατρός μέν Παρασκευᾶ, μητρός δέ Αἰκατερίνης. ἐκπαιδευθείς τά ἐγκύκλια μαθήματα ἐν τῷ σχολείῳ τῆς πατρίδος αὐτοῦ, καί ἀπελθών εἰς τό πλησίον τῆς πόλεως Συκέας μοναστήριον τῆς Ἀναλήψεως ἐμόνασε καί χειροτονεῖται διάκονος, ἔπειτα δέ καί ἱερεύς πολλήν ὠφέλειαν παρέχων εἰς τήν μονήν διά τῆς αὐτοῦ διδασκαλίας καί ἀρετῆς. Ἐκεῖθεν δέ προτροπῇ τοῦ Ἐλασσῶνος μητροπολίτου Πορφυρίου συναπῆλθε μετ’ αὐτοῦ μετατεθέντος εἰς Ἄρταν, ὅπου καί ἐχειροτονήθη ἐπίσκοπος Ῥωγῶν. Ἤδη δέ τοῦ ἀγῶνος τοῦ ἑλληνικοῦ ἐπιστάντος ἀπῆλθεν εἰς Μεσολόγγιον, ὅπου παρευρέθη εἰς ὅλας τάς ἀνδραγαθίας καί τούς κινδύνους τῆς μεγαλοδόξου ἐκείνης πόλεως παραινῶν καί ἐγκαρδιῶν τούς μαχομένους καί παντοίως τούς ἐν ἀνάγκαις παραμυθῶν. Ἡ πολύζηλος αὐτοῦ προθυμία καί οἱ ποιμενικοί αὐτοῦ λόγοι σκιαγραφοῦνται εἰς τά Ἑλληνικά Χρονικά. Ὅτε δέ ἦλθεν ἡ ὥρα τῆς ἀπτέρου πτώσεως ἐκείνης τῆς πόλεως ἐπεδείξατο ὅλον τόν ὑπέρ πίστεως καί πατρίδος διακαέστατον αὐτοῦ ζῆλον. Συναγαγών τούς μείναντας πολίτας ἐν τῇ ἱερᾷ ἐκκλησίᾳ καί ἱερουργήσας καί μεταδούς αὐτοῖς τῶν ἀχράντων μυστηρίων, καί τάς ψυχάς αὐτῶν εἰς τήν μέλλουσαν ζωήν ἀναπτερώσας συναπέκτη καί αὐτός μετ’ αὐτῶν καί ἐτάφη τό σῶμα αὐτοῦ ὑπό τά ἐρείπια τοῦ ἱεροῦ ναοῦ κατά τήν ἑκουσίαν ἐκπυρσοκρότησιν τοῦ Μεσολογγίου τήν ἐν ἔτει 1825 [1826], ζήσας ἔτη τεσσαράκοντα καί πέντε».

Από το σημείωμα αυτό πληροφορούμαστε, επίσης, ότι ο Ιωσήφ των Ρωγών είναι Τσαριτσανιώτης και ότι γεννήθηκε το 1780. Οι γονείς του λέγονταν Παρασκευάς και Αικατερίνη. Στο όνομα της μητέρας του ο Κων. Οικονόμου κάνει λάθος, διότι λεγόταν Τριανταφυλλιά, όπως προκύπτει από την πρόθεση της Μονής του Σπαρμού (κώδ. Ολυμπιώτισσας 224).[1] Στη σελίδα 5 της πρόθεσης αυτής, όπου τα ονόματα των αφιερωτών της Τσαριτσάνης, αναφέρονται ο Ιωσήφ και τα μέλη της πατρικής οικογένειάς του: «ο παπά κύρ ιωσήφ αναληψιώτης. και αυτάδελφός του. κώνστας· (4): ονόματα, όταν μας πούλησαν το σπίτι τους. παρασκευά, τριανταφιλιάς. ιωάννου. δημητρίου». Είμαστε βέβαιοι, πλέον, ότι ο Ιωσήφ ήταν γιος κάποιου Παρασκευά και της γυναίκας του Τριανταφυλλιάς, και είχε έναν αδερφό, τον Κώνστα. Η οικογένειά του, για λόγο που δεν είναι γνωστός, πούλησε το σπίτι της στη Μονή του Σπαρμού.

Αφού τελείωσε τις σπουδές του στο σχολείο της Τσαριτσάνης, ο γιος του Παρασκευά και της Τριανταφυλλιάς έγινε μοναχός στη γειτονική Ανάληψη, όπου χειροτονήθηκε πρώτα διάκονος και μετά ιερομόναχος. Στην Ανάληψη, λόγω της μόρφωσής του, αναδείχθηκε σε ηγούμενο και δάσκαλο των μοναχών.

Οι σπουδές του κοντά στον Κούμα τον κατέστησαν άξιο να διδάξει και στο σχολείο της Λάρισας. Την ιδιότητα του δασκάλου, άγνωστη έως τώρα, μας την παρέχει η ενθύμηση, την οποία έγραψε ο ίδιος στη σελίδα 16 της πρόθεσης: «(…) πρό τῆς σχολαρχίας κ(αί) ἡγουμενίας μου». Η πληροφορία αυτή αποσαφηνίζει μία ενθύμηση του κώδικα της Παλιοκαρυάς, η οποία κάνει λόγο για έναν δάσκαλο Ιωσήφ στη Μονή της Ανάληψης, ο οποίος δίδαξε στο σχολείο της Λάρισας, για ένα χρόνο: «Ἐν ἔτει 1814, Αὐγ. 7, αὐτόν τόν καιρό ἦλθε ὁ παπα-Ἰάκωβος εἰς τό μοναστῆρι [της Παλιοκαρυάς], ὅστις ἦταν πρῶτον εἰς τήν Ἀνάληψιν. Ἐνῶ ἔγινε καλόγερος διά χειρός τοῦ παπα-Ἰωσήφ, ὅταν ἦταν διδάσκαλος εἰς τήν Λάρισαν χρόνον 1, καί ὕστερα ἔφυγεν καί ἤλθομεν εἰς τήν Ἀνάληψιν (…)». Πολύτιμη και αυτή η πληροφορία. Ο Ιωσήφ ήταν σχολάρχης της Λάρισας, για ένα σχολικό έτος, γύρω στα 1800, γεγονός το οποίο δεν μαρτυρείται από καμία άλλη πηγή.

Όταν το 1809 ο Ναυπάκτου και Άρτας Πορφύριος μετατέθηκε στη Μητρόπολη της Ελασσόνας ο Ιωσήφ γνωρίσθηκε με αυτόν και τον ακολούθησε, το 1813, όταν επέστρεψε στην Άρτα. Εκεί ο Πορφύριος τον χειροτόνισε ως βοηθό του επίσκοπο των Ρωγών. Η μετέπειτα δράση του στο Μεσολόγγι είναι γνωστή.

www.thessaliko.gr

[1]. Βλ. Θωμάς Ι. Μπούμπας, Ο κώδικας της ιεράς Μονής Αγίας Τριάδος Σπαρμού Ολύμπου, έκδοσις Ι. Μονής Αγίας Τριάδος Σπαρμού Ολύμπου 2008, 150.

[1]. Κώστας Σπανός, «Η πρόθεση της Μονής Αναλήψεως Ελασσόνας. Οι οικισμοί και τα ονόματα των αφιερωτών τους. Νέα στοιχεία για την πατρίδα του Ιωσήφ των Ρωγών, 1803», 64 (Λάρισα 2013) 305-334.

ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ στην εφημερίδα "ΤΣΑΡΙΤΣΑΝΗ", φύλλο 136- ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2016