ΛΙΓΑ λόγια για την Τσαριτσάνη

Η  Τσαριτσάνη  είναι  ένα ιστορικό χωριό  γεμάτο ομορφιές, παράδοση και λεβεντιά στους πρόποδες του Ολύμπου, σε υψόμετρο 320 μ και  περίπου 2500 κατοίκους.

Χωρίζεται σε δύο μεγάλες  ενορίες: α) της Παναγίας που περιλαμβάνει  τις εκκλησίες της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, Αγίων Αναργύρων,  και του Αγίου  Παντελεήμονα και β) η ενορία  του Αγίου Νικολάου που περιλαμβάνει τις εκκλησίες  του Αγίου Νικολάου, των Αγίων Ταξιαρχών και της Αγίας Παρασκευής. Στην Τσαριτσάνη θα βρεις αγροτικό ιατρείο, λαογραφικό μουσείο, νηπιαγωγείο,  δημοτικό  σχολείο και γυμνάσιο , το οποιο στεγάζεται στην Οικονόμειο Σχολή.

Σχετικά με την προέλευση της ονομασίας του χωριού λέγονται  τα εξής : είτε ότι το όνομα δόθηκε προς τιμή της συζύγου  κάποιου  σλάβου  στρατηγού, που τη λέγανε Τσαρίτσα, η οποία  απεβίωσε και ετάφη στο χωριό,  είτε   ότι το όνομα  έχει  να κάνει με τη στρατηγική  της θέση (υπήνεμη, περιβάλλεται  από 3  πλευρές από βουνά, τριγύρω δάση και άφθονα νερά) και οι σλαβοι, που την  είχαν έδρα στρατιωτικών δυνάμεων, την ονόμασαν  Τσαρ- τζαν, δηλαδή  πόλη τσάρων - βασιλική πόλη. Μετά την κατάκτησή της από τους Τούρκους, το όνομα άλλαξε σε καλίσαλη, δηλαδή πόλη των εκκλησιών. Αυτή η ονομασία όμως αγνοήθηκε από τους κατοίκους της περιοχής  και την ιστορία, χρησιμοποιήθηκε μόνο στα επίσημα τουρκικά έγγραφα.

Η επίσημα καταγεγραμμένη ιστορία της  ξεκινάει  περίπου την 7^ο αι μ χ, με την κάθοδο των Σλάβων στον  ελληνικό χώρο. Ο αρχαιολόγος Αρβανιτόπουλος, σε ανασκαφές που έκανε στο βόρειο και πάνω από την Τσαριτσάνη λόφο, τον γνωστό ως «Τρανό  Αηλιά», το 1912, βρήκε θολωτούς τάφους  και τείχη  ακρόπολης της αρχαικής εποχής, που πιθανόν  να ανήκουν σε κάποια αρχαία θεσσαλική πόλη, ίσως την αρχαία  Όρθη, την οποία  ο Όμηρος τοποθετεί  ανάμεσα στις  πόλεις του φιλοπόλεμου ηγεμόνα Πολυποίτη, η οποία αναφέρεται στην Ιλιάδα, καθώς έστειλε  πλοία στον Τρωικό πόλεμο.

Η ανάπτυξη του χωριού  κορυφώθηκε τον 18^ο αι  χάρη στα ανάρπαστα στις ευρωπαϊκές αγορές  της εποχής προϊόντα  της ντόπιας  βιοτεχνίας  όπως βαφή νημάτων και ύφανση μεταξωτών και βαμβακερών υφασμάτων. Υπήρχαν 10 συνεταιρισμοί- συντροφιές υφαντών. Αυτή η  άνθηση  του εμπορίου οδήγησε  τους κατοίκους της σε  ταξίδια  στα βαλκάνια και την ευρώπη. Εκεί δέχθηκαν επιρροές  από τον Διαφωτισμό , με αποτέλεσμα οι  ιδέες του να διδαχθούν από τους δασκάλους  της Τσαριτσάνης, και  ύστερα διδασκάλους του  γένους: Κωνσταντίνο Κούμα, Ιωάννη Πέζαρο, και

Κωνσταντίνο Οικονόμο εξ οικονόμων. Χάρη σε αυτή την πολιτιστική και οικονομική άνοδο, η   Τσαριτσάνη  αναδεικνύεται  σε θαυμαστό  πολιτιστικό κέντρο της Ρωμιοσύνης .

Δυστυχώς το 1813 ενέσκηψε στην Τσαριτσάνη και σε ολόκληρη την επαρχία επιδημία  πανώλης, με αποτέλεσμα την ερήμωση του χωριού. «Σ όλο τον κόσμο ξαστεριά , σ΄ όλο  τον κόσμο ήλιος , μον  στην καημένη Τσαρίτσανη , καπνός και αντάρα  βγαίνει, βάρεσε το θανατικό, θανατικό μεγάλο…..», μας  λέει τοπικό  θρηνώδες άσμα και περιγράφει την απελπιστική κατάσταση που επικρατούσε.

Φυσικά το αθάνατο χωριό δε  σταμάτησε να αγωνίζεται. Το όνομα του τσαριτσανιώτη αγωνιστή  Πούλιου Ταμπάκη, είναι στενά  δεμένο με τον αγώνα του 1821. Ακόμη  είναι γνωστό ότι τσαριτσανιώτες αγωνιστές, πολέμησαν με  τον Ιερό λόχο του Αλέξανδρου Υψηλάντη στη μάχη του Δραγατσανίου, στο Ιάσιο της Ρουμανίας το Φλεβάρη του 1821.

Επίσης ένας από τους ήρωες της δεύτερης εξοδου του Μεσολογγίου το1826, ο επίσκοπος Ιωσήφ Ρωγών (που ανατίναξε  το φρούριο του ανεμόμυλου) γεννήθηκε στην Τσαριτσάνη και ήταν μαθητής  του Κωνσταντίνου Κούμα. Ο Ιωσήφ  σπούδασε στην τσαριτσάνη και τοποθετήθηκε εκεί με το βαθμό του Πρεσβύτερου.. Συνεργάστηκε θερμά με τους προύχοντες για την προετοιμασία  της επανάστασης του 1821. Τα πρώτα  χρόνια μαθήτευσε κοντά  στα Αμπελάκια  και από το 1790 ήρθε στην Τσαριτσάνη. Μετά την  επανάσταση του  Βλαχάβα διέφυγε στην αρχιεπισκοπή της Αρτας. Το 1818 μυήθηκε   από τον επίσκοπο Ρωγών Μακάριο  στη Φιλική εταιρία  και το 1820 χειροτονήθηκε επίσκοπος Ρωγών.

Με την Τσαριτσάνη είναι στενά συνδεδεμένο το όνομα του Νικολάου  Κασομούλη. Γεννήθηκε στην Κοζάνη  το 1795, οι γονείς  του κατάγονταν από τη Βλάστη. Τον περισσότερο καιρό  του, ως παιδί, τον περνούσε στη Τσαριτσάνη, οπου ο πατέρας του  ξεχείμαζε το τσελιγκάτο του. Ο Νικόλαος  σπούδασε στην Ελληνική Σχολή Τσαριτσάνης  με διευθυντή τον Κων. Οικονόμο. Και δασκάλους τον Κων . Κούμα, Σπαρμιώτη, Ιωσήφ Ρωγών και Πέζαρο. Έπαιξε  σπουδαίο ρόλο στην επανάσταση του Ολύμπου  το 1822, και μετά  πήγε στα Άγραφα. Πήρε μέρος στην έξοδο του Μεσολογγίου, την οποία και περιέγραψε.

Η Τσαριτσάνη, που την εποχή  της Σλαβικής ευημερίας ονομαζόταν  «Αλτίν Τσαρίτσανη» (δηλαδή  χρυσή Τσαριτσάνη), άρχισε να υποσκελίζεται  μετά το 1881 και την απελευθέρωση της Θεσσαλίας, διότι οι Τούρκοι για να επιβλέπουν τα ελληνοτουρκικά σύνορα στη Μελούνα, είχαν ανάγκη  στρατιωτικών δυνάμεων, τις οποίες εγκατέστησαν στην Ελασσόνα (έδρα τότε του 66^ου  Τουρκικού συντάγματος πεζικού). Την  Ελασσόνα επίσης όρισαν ως έδρα  Καϊμακάμη (έπαρχου), η οποία αν και είχε παντός είδους δημόσιες υπηρεσίες, είχε ελάχιστο Ελληνικό και  χριστιανικό πληθυσμό  (σε αντίθεση με την τότε τσαριτσάνη, που είχε  5000 έλληνες χριστιανούς κατοίκους και ήταν έδρα μητρόπολης ως το 1915.

Κατά τη διάρκεια της κατοχής, τον Αύγουστο του 1942, μια ντουζίνα παλικάρια  της Τσαριτσάνης ίδρυσαν την πρώτη  ομάδα ανταρτών του ΕΛΑΣ Ολύμπου, που οδήγησε στην εξάπλωση  και ανάπτυξη του κινήματος της Εθνικής  Αντίστασης.

Στην παρακμή του χωριού  συνετέλεσαν πολλά: αρχικά, η χρησιμοποίηση  από την αγγλική  βιομηχανία του ατμού και  των χημικών  βαφών, έκανε μη βιώσιμες  τις ελληνικές επιχειρήσεις. Έπειτα  ήρθαν οι επιδρομές  των Αλβανών  Γκέγκηδων το 1878, η καταστροφική πλημμύρα  το 1833, καθώς και η διπλή καταστροφή  του χωριού από τα Ιταλικά  και Γερμανικά στρατεύματα. Στις 12 Μαρτίου  1943 η Τσαριτσάνη πυρπολήθηκε  και εκτελέστηκαν 40  κάτοικοί  της, μετάξύ των οποίων  2 κληρικοί, και 2 ανάπηροι πολέμου. Η Τσαριτσάνη είχε καεί και στις 12  Οκτωβρίου 1942, ενώ τρίτη φορά κάηκε από τους Γερμανούς  στις 20 Αυγούστου  1944.

Αξίζει να αναφέρουμε ότι η Τσαριτσάνη έδωσε δύο ακόμη σημαντικούς μητροπολίτες στον Ελλαδικό χώρο, τον Πολύκαρπο Σακελαρόπουλο,  ο οποίος διετέλεσε μητροπολίτης  Φλωρίνης και  Βεροίας και  τον Κύριλλο  Πισιδίας, ο οποίος  προσέφερε ως δώρο στον Κων. Οικονόμο τον  εξ Οικονόμων τα άμφια τα οποία σήμερα βρίσκονται στον Ιερό ναό της Παναγίας.

Ακόμη να αναφέρουμε  ότι η ξακουστή  τραγουδίστρια του έθνους, η θρυλική Σοφία  Βέμπο, πέρασε τα παιδικά της χρόνια στην Τσαριτσάνη, μιας και εδώ δούλευε  ο πατέρας της στα καπνεργοστάσια. Οι παλαιότεροι ακόμη τη θυμούνται να τραγουδάει στα μπαλκόνια. Αργότερα για οικονομικούς κυρίως λόγους έφυγαν οικογενειακώς  από το χωριό, χωρίς όμως να χάνει ευκαιρία να το επισκέπτεται. Απεβίωσε το 1978. Στη μνήμη της  ο  σύλλογος γυναικών   Τσαριτσάνης  έστησε ένα μνημείο στη μικρή πλατεία πάνω από τον ιερό ναό της Παναγίας και δίπλα  στο πυργόσπιτο  του Μάμτζιου, εκεί όπου κάποτε  ζούσε η οικογένεια Βέμπο.

Οι σημερινοί κάτοικοι της Τσαριτσάνης  ας έχουμε πάντα στο μυαλό μας την ιστορία του τόπου  μας  και ας προσπαθούμε, όπως και όσο  το  επιτρέπουν οι δύσκολες εποχές που διανύουμε, να προσφέρουμε στον τόπο μας  και να αγωνιζόμαστε για μια αξιοπρεπή  παρουσία  του μαρτυρικού και ιστορικού χωριού μας στον  ελλαδικό χώρο.

(Σημείωση: Οι περισσότερες πληροφορίες και τα στοιχεία έχουν αντληθεί από το βιβλίο  - Η Τσαριτσάνη -, Επιμέλεια Γ. Αδάμου,1989).

                    ΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: Ασπασία Τζαβέλλα- Σαπουνά, φιλόλογος- σχολ. ψυχολόγος

ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ στην εφημερίδα "ΤΣΑΡΙΤΣΑΝΗ", φύλλο 127- ΙΟΥΝΙΟΣ 2013